مرتع، جلد ۱۶، شماره ۲، صفحات ۲۹۶-۳۱۰
عنوان فارسی ارزیابی اقتصادی و اکولوژیکی بهره‌‌برداری از گیاهان دارویی (مطالعه موردی: مراتع خورکلات، استان خراسان رضوی)
چکیده فارسی مقاله سابقه و هدف: یکی از انواع استفاده از مراتع، بهره‌‌برداری از گیاهان ‌‌دارویی است. محاسبه شاخص‌‌های اکولوژیکی و اقتصادی بهره‌‌برداری از آن، از ملزومات اساسی جهت تعیین مکان‌‌های شایسته و دارای اولویت، برای بهره‌برداری از گیاهان دارویی است. پژوهش حاضر با همین هدف، در مراتع خورکلات واقع در ارتفاعات هزار مسجد، انجام شد. مواد و روش‌‌ها: برای این منظور، در فصل رویش سال‌های 1399-1397، با استقرار 120 پلات یک متر مربعی، در امتداد 12 ترانسکت 100 متری؛ از پوشش گیاهی در داخل چهار توده معرف، آماربرداری شد. در هر توده معرف، 30 پلات یک متر مربعی، با فاصله 10 متر از همدیگر، در امتداد سه ترانسکت 100 متری بکار برده شد. در هر یک از پلات‌‌ها؛ پس از اندازه‌‌گیری شاخصه‌‌های ساختاری پوشش گیاهی نظیر؛ درصد پوشش تاجی، تراکم و فراوانی گونه‌‌های گیاهی؛ مقدار تولید علوفه گونه‌‌های مورد چرای دام و تولید اندام مورد استفاده هر یک از گیاهان دارویی واقع در داخل پلات‌‌ها، شامل گونه‌‌های Achillea millefolium،Allium homolacarpum ، Alyssum homolocarpum، Althea officinalis، Bonium persicum، Erenjium bungei، Eremurus olgae، Gundelia tournefortii، Hyoscyamus niger، Hymenocrater incanus، Lallemantia royleana، Scrophularia striata، Stachys lavandufolia، Teucrium polium و Verbascum songaricum نیز به‌‌عنوان شاخصه‌‌های عملکردی، به روش قطع و توزین یا برداشت اندام زیرزمینی، اندازه‌‌گیری شد. میانگین مقادیر شاخص‌ها در هر یک از توده‌‌های معرف طی سال‌‌های مختلف، برای محاسبه شاخص‌‌های اقتصادی، در نظر گرفته شد. رانت اقتصادی بهره‌‌برداری از گیاهان دارویی، ارزش مورد انتظار هر هکتار از مراتع منطقه از محل بهره‌‌برداری از گیاهان دارویی و حاشیه بازاریابی هر یک از گیاهان دارویی، به‌‌عنوان شاخص‌‌های اقتصادی، مد نظر قرار گرفت. نتایج: بر مبنای نتایج، تمامی گونه‌های دارویی موجود در ترکیب گیاهی، به‌صورت عرفی، بهره‌برداری نمی‌شود و تنها بهره‌‌برداری از 15 گونه ذکر شده که به‌‌واسطه ترکیبات ثانویه، کمتر مورد چرا قرار می‌‌گیرند و از نظر خوشخوراکی، جزو گونه‌‌های کلاس III محسوب می‌‌شوند، معمول هست. میانگین پوشش تاجی ‌گونه‌‌های دارویی مذکور، 14 درصد از کل پوشش تاجی مراتع منطقه است. به‌‌عبارتی، سهم گونه‌های دارویی ذکر شده در ترکیب گیاهی، حدود 36 درصد است. ترکیب مشترک گیاهان دارویی و گونه‌‌های مورد چرای دام نیز 48 درصد است. میانگین مقدار تولید گونه‌‌های دارویی، 180 کیلوگرم در هکتار، طی سه فصل رویش، برآورد شد که با لحاظ نمودن حد بهره‌‌برداری مجاز 40 درصد برای رویشگاه مورد پژوهش، مقدار تولید قابل برداشت گیاهان دارویی، 72 کیلوگرم در هکتار در سال محاسبه شد. با توجه به نتایج، سود (رانت) اقتصادی بهره‌برداری از گیاهان دارویی، در یک دوره برداشت، 1/19 میلیون ریال در هکتار در سال به‌دست آمد. ارزش مورد انتظار هر هکتار از مراتع از محل بهره‌‌برداری از گیاهان دارویی نیز با در نظر گرفتن نرخ تنزیل 4/5 درصد در شهریور ماه سال 1399، 5/3 میلیون ریال در هکتار برآورد شد. ضریب حاشیه بازاریابی بهره‌برداری از گونه‌‌های دارویی مراتع منطقه نیزاز 10 تا 53 درصد برآورد گردید. نتیجه‌‌گیری: بهره‌‌برداری مبتنی بر اصول اکولوژیک از گیاهان دارویی، می‌‌تواند نقش مهمی در تکمیل معیشت، افزایش رفاه و توانمند‌‌سازی مرتعداران، حفظ اکوسیستم‌‌های مرتعی و ارتقاء خدمات اکوسیستمی مرتبط با آنها، ایفا کند. این موضوع، باید در سیاست‌گذاری توجه به گیاهان‌‌ دارویی و در طرح‌های مرتعداری چند منظوره، مد نظر قرار گیرد.
کلیدواژه‌های فارسی مقاله ارزش مورد انتظار مرتع، درآمد خالص، سود اقتصادی، گیاهان دارویی.
عنوان انگلیسی Economic and ecological evaluation of the use of medicinal plants (Case study: Khorklat rangelands, Khorasan Razavi Province)
چکیده انگلیسی مقاله Knowledge of medicinal plants and by-products and economic evaluation of their exploitation is one of the basic requirements in order to prepare a vision document for the exploitation of rangeland by-products. In this regard, the present study was conducted with the aim of ecological assessment and estimating the economic indicators of the use of medicinal plants in the montion rangeland of Khor Kalat. For this purpose, in the years 2018 to 2020, in addition to sampling vegetation and measuring the production of medicinal plants production, economic data were also collected to calculate economic indicators. According to the results, the economic rent obtained from the use of medicinal plants includes Achillea millefolium, Allium Jesdianum, Alyssum homolocarpum, Althea officinalis, Bonium persicum, Erenjium bungei, Eremurus olgae, Gundelia tournefortii, Hyoscyamus niger, Hymenocrater incanus, Lallemantia royleana, Scrophularia striata, Stachys lavandufolia, Teucrium polium and Verbascum songaricum  in one harvest period, 1911750 Tomans per hectares per year. The expected value of each hectare of rangelands in the region in terms of production and exploitation of medicinal plants, considering the discount rate of 5.4% in 2020, was estimated at 354028 Tomans per hectare. In general, the results showed that the exploitation of medicinal plants based on ecological principles in the customary system under study, can play an important role in completing the livelihood of conventional users.
کلیدواژه‌های انگلیسی مقاله Expected rangeland value, Net income, Economic profit, Medicinal plants.
نویسندگان مقاله مجید دشتی |


جواد معتمدی |


مهدی فراوانی |


محمد حسین پور عباس |


محمد مظهری |


نشانی اینترنتی http://rangelandsrm.ir/browse.php?a_code=A-10-42-17&slc_lang=fa&sid=1
فایل مقاله فایلی برای مقاله ذخیره نشده است
کد مقاله (doi)
زبان مقاله منتشر شده fa
موضوعات مقاله منتشر شده تخصصی
نوع مقاله منتشر شده پژوهشی
برگشت به: صفحه اول پایگاه   |   نسخه مرتبط   |   نشریه مرتبط   |   فهرست نشریات