این سایت در حال حاضر پشتیبانی نمی شود و امکان دارد داده های نشریات بروز نباشند
مطالعات حقوقی، جلد ۱۷، شماره ۲، صفحات ۲۸۳-۳۲۲
عنوان فارسی تحلیل جایگاه «حرکت خودبه‌خودی» در حقوق کیفری ایران و کامن‌لو
چکیده فارسی مقاله مقدمه: ازآنجاکه اصولاً اقدام مغز در دستور به اعضا، از سوی اراده فرد مدیریت می‌شود، هر حرکت عضو به مغز و هر فرمان مغز به اراده انسان منتسب می‌گردد. از این جهت که هر حرکتی دارای فرمان مغز است، هیچ‌گونه تردیدی نیست؛ اما همواره این امکان وجود دارد که مغز، به طورخودکار (اتوماتیک) و بدون اراده‌ آگاه، فرمان عملی را به بدن صادر کند. یکی از مصادیق این رفتارهای غیرارادی، «اتوماتیزم» است که به‌عنوان یک دفاع مستقل در قالب ارتکاب اعمال مجرمانه، در غرب متداول شده است. اتوماتیزم در فارسی به «بی‌اختیاری و از خودبی‌خودی»، «بی‌ارادگی»، و «حرکت خودبه‌خودی» ترجمه شده که در این مقاله ترجمه اخیر صحیح‌تر تلقی و مورد استعمال قرار گرفته است. هدف این مقاله دستیابی به پاسخ این سؤال است که اتوماتیزم چه مفهوم و جایگاهی در کامن‌لو دارد و مطابق حقوق ایران چه رویکردی می‌تواند نسبت به این مقوله اتخاذ شود؟ روش‌ها: در این مقاله از روش توصیفی-تحلیلی برای بررسی موضوع استفاده شده است. داده‌های مورد نیاز عمدتاً از طریق مطالعه منابع کتابخانه‌ای، شامل کتاب‌ها و مقالات علمی گردآوری شده‌اند. همچنین برای تقویت تحلیل، آرای قضایی مرتبط با نظام حقوقی کامن‌لو مورد بررسی قرار گرفته‌اند تا ابعاد مختلف موضوع به‌صورت جامع و دقیق تحلیل شود. این رویکرد امکان بررسی تطبیقی و نقد مبانی نظری و عملی را فراهم می‌آورد. یافته‌ها: حرکت خودبه‌خودی که تنها به صورت فعل واقع می‌شود، بدون اراده، غیرقابل کنترل، غیرقابل پیشگیری و بدون برنامه‌ریزی و یا پیش‌بینی قبلی است. در حقیقت رفتار واقع شده در حالت حرکت خودبه‌خودی منسوب به بدن مرتکب است، نه اراده و شخصیت او. با این توضیح می‌توان گفت حرکت خودبه‌خودی در درون خود دارای دو ویژگی توأمان است که ترجیح هر یک از این دو ویژگی بر دیگری در نوع تلقی آن به‌عنوان یک دفاع، مؤثر خواهد بود: «ارتکاب فعل از فاعل» و «بروز فعل بدون اراده فاعل». ادعای مقاله این است که آنچه موجب عدم مسؤولیت در این گونه افعال است، این برداشت است که عملی از فردی «سرزده»، نه اینکه او «مرتکب» آن شده باشد. درواقع «فعل» به شخص منتسب است اما «فعل مجرمانه» خیر. در کامن‌لو در بحث از دفاعیات عام (علل موجهه جرم و علل رافع مسؤولیت کیفری)، درکنار دیگر دفاع‌ها مانند اشتباه، جنون، مستی، دفاع مشروع، اضطرار و غیره، اصطلاح «اتوماتیزم» نیز به چشم می‌خورد. مجموعه عواملی که در نظام حقوقی کامن‌لو با استناد به حرکت خودبه‌خودی، موجب عدم مسئولیت مرتکب دانسته شده‌اند شامل حرکت ناگهانی بدن در اثر برخورد یا مواجهه با شی یا حیوان، استفاده از برخی داروها، مشکلات داخلی مؤثر بر مغز، اقدامات در حال مستی و خواب و نیز اقداماتی است که بلافاصله پس از بیداری از خواب و تحت تأثیر یک رؤیای وحشتناک صورت گرفته است. حرکت خودبه‌خودی در منابع حقوقی ایران به‌عنوان یک اصطلاح حقوقی، صراحتاً به‌عنوان دفاع عام در عدم مسؤولیت متهم پذیرفته نشده است و حداقل از حیث قانون‌گذاری و صدور حکم ناشناخته است. ممکن است برخی حرکت خودبه‌خودی را از مصادیق اجبار درونی بدانند؛ در ردّ این نظر باید گفت اجبار با اینکه در قانون مجازات اسلامی 1392 نیامده، اما در حقوق ایران، اجبار از منظر فقه مدنظر است که تنها برخی مصادیق اجبار در کامن‌لو را دربرمی‌گیرد؛ یعنی اجبار به معنی فقهی آن تنها شامل اجبار مادی بیرونی از منظر کامن‌لو است و انواع دیگر اجبار عرفی جزء مصادیق اضطرار، اکراه و غیره است که در فقه به‌طور مستقل مورد بحث قرار گرفته‌اند. از این‌رو نمی‌توان حرکت خودبه‌خودی را ذیل اجبار درونی از نوع معنوی یا مادی آن قرار داد زیرا اساساً اجبار درونی در فقه و به تبع آن در حقوق ایران مدنظر نیست. در این مقاله، به نحو اجمال به مقایسه حرکت خودبه‌خودی با اجبار، اضطرار و جنون در حقوق ایران پرداخته شده است. نتیجه‌گیری: بر اساس مقررات فقهی و قانونی در حرکت خودبه‌خودی بر اساس یک دیدگاه در برخی از جرایم نوع مسؤولیت تغییر خواهد کرد و در برخی دیگر اساساً داشتن مسؤولیت متزلزل خواهد شد. مقاله پیش‌رو ضمن بررسی جایگاه حرکت خودبه‌خودی در کامن‌لو، نقش آن را در حقوق کیفری ایران مشخص کرده و به این نتیجه رسیده است که مقنن باید حرکت خودبه‌خودی را در شمار دفاع‌های عام مورد استناد به رسمیت بشناسد.
کلیدواژه‌های فارسی مقاله اتوماتیزم،بی‌ارادگی،حرکت خودبه‌خودی،دفاعیات عام،مسئولیت کیفری،
عنوان انگلیسی Analysis of the Position of "Automatism" under Iranian Criminal Law and Common Law
چکیده انگلیسی مقاله Introduction
Since the brain's control over bodily organs is fundamentally governed by individual will, every bodily movement is attributed to the brain, and every brain command is attributed to the individual's will. While there is no doubt that all movements are controlled by the brain, there remains the possibility that the brain may automatically issue action commands to the body without conscious will. One example of such involuntary behavior is "automatism," which has emerged in Western legal systems as an independent defense against criminal charges. In Persian, "automatism" has been translated as "involuntarily," "unwillingness," and "spontaneous movement." This article adopts the latter translation as the most accurate. The primary objective of this article is to answer the following questions: What is the concept and position of automatism in common law, and what approach can be adopted regarding this matter under Iranian law? Methods
This article employs a descriptive-analytical approach to examine the subject. The required data were primarily collected through library research, including books and academic articles. Additionally, relevant judicial decisions from the common law system were analyzed to provide a comprehensive and precise assessment of various aspects of the topic. This approach enables comparative analysis and critique of both theoretical and practical foundations. Results Automatism, which manifests solely as an act, occurs without will, is uncontrollable, unpreventable, and lacks prior planning or prediction. In essence, the action in automatism is attributed to the perpetrator's body rather than to their will or personality. This explanation suggests that automatism possesses two concurrent characteristics, with the predominance of one over the other influencing its perception as a defense: (1) the action originates from the doer, and (2) the action occurs without the doer's will. The article contends that what negates responsibility in such acts is that the act "occurred through" the person rather than being "committed by" them. In other words, while the "act" may be attributed to a person, the "criminal act" cannot be. In common law, within the discussion of general defenses (justifications and excuses), the term "automatism" appears alongside other defenses such as mistake, insanity, intoxication, self-defense, and necessity. The common law legal system recognizes various factors—along with their resulting criminal acts—under the doctrine of automatism as grounds for negating criminal responsibility. These factors include sudden bodily movements caused by collisions with objects or animals, the use of certain drugs, internal conditions affecting brain function, actions committed while intoxicated or asleep, and conduct occurring immediately after waking or under the influence of terrifying dreams. In Iranian legal sources, automatism has not been explicitly recognized as a general defense negating defendant responsibility, remaining largely unknown in both legislation and judicial decisions. Some scholars have attempted to classify automatism as a form of internal force; however, this interpretation faces significant objections. While "force" is not explicitly addressed in the Islamic Penal Code of 2013, Iranian law considers it from a jurisprudential perspective. Jurisprudential conceptions of force only encompass certain examples recognized under common law—specifically, external material force. Other forms of force recognized in common law (such as necessity or duress) are treated as independent concepts in jurisprudence. Consequently, automatism cannot be categorized under internal force (whether mental or material), as Iranian law does not recognize internal force as a jurisprudential concept. This article briefly compares automatism with concepts of force, necessity, and insanity under Iranian law. Conclusion
The status of attribution based on jurisprudential regulations and rules varies in cases of automatism: for some crimes, it may alter the type of responsibility, while for others, it may render responsibility unstable. This article, while examining automatism's position in common law, has determined its potential role in Iranian criminal law and concludes that the legislator should formally recognize automatism as one of the established general defenses.
کلیدواژه‌های انگلیسی مقاله اتوماتیزم,بی‌ارادگی,حرکت خودبه‌خودی,دفاعیات عام,مسئولیت کیفری
نویسندگان مقاله سید محسن قائم فرد |
استادیار، گروه حقوق، دانشکده علوم اداری و اقتصاد، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران

فاطمه محسنی |
دانش‌آموخته کارشناسی ارشد حقوق جزا و جرم‌شناسی، گروه حقوق، دانشکده علوم اداری و اقتصاد، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران

نشانی اینترنتی https://jls.shirazu.ac.ir/article_7505_9c459871a47d45e1d07c13b41bf16b14.pdf
فایل مقاله فایلی برای مقاله ذخیره نشده است
کد مقاله (doi)
زبان مقاله منتشر شده fa
موضوعات مقاله منتشر شده
نوع مقاله منتشر شده
برگشت به: صفحه اول پایگاه   |   نسخه مرتبط   |   نشریه مرتبط   |   فهرست نشریات