این سایت در حال حاضر پشتیبانی نمی شود و امکان دارد داده های نشریات بروز نباشند
مطالعات باستان شناسی، جلد ۱۷، شماره ۲، صفحات ۲۱۷-۲۳۵
عنوان فارسی بنای شیخ مکان در استان ایلام، غرب ایران: آتشکده یا آسیاب آبی؟
چکیده فارسی مقاله بنای شیخ مکان در استان ایلام، به‌عنوان یکی از آثار بحث‌برانگیز معماری دورۀ ساسانی، همواره محل اختلاف‌نظر پژوهشگران بوده است. این پژوهش به روشی نظام‌مند به بررسی ویژگی‌های معماری، شیوۀ ساخت و یافته‌های باستان‌شناختی می‌پردازد تا کارکرد اولیۀ بنا را روشن سازد. ساختار مستطیل‌شکل بنا شامل: تالار گنبدی مرکزی، ایوان طاق‌دار و کانال‌های آبی یکپارچه است که همگی از شاخصه‌های معماری مرتبط با سازه‌های صنعتی، به‌ویژه آسیاب‌های آبی محسوب می‌شوند. نکتۀ قابل‌تأمل، فقدان عناصر تشخیصی معماری مذهبی ساسانی مانند: راهروی طواف، آتشدان و محور مقدس شمال‌-جنوب در این بناست. در مقابل، مؤلفه‌های صنعتی مشخصی ازجمله مکانیسم تولید آرد و اجزای آسیاب در آن شناسایی شده است. تحلیل تطبیقی با نمونه‌های شناخته‌شدۀ معماری مذهبی ساسانی، مانند: آتشکدۀ نگار و معبد اسپاخو (به‌عنوان یکی از معابد شاخص این دوره) تفاوت‌های بنیادین را در هر دو سطح کالبدی و عملکردی آشکار می‌سازد. شواهد باستان‌شناختی و داده‌های قوم‌باستان‌شناسی حاکی از استفاده طولانی‌مدت از این بنا به‌عنوان آسیاب آبی است که احتمالاً نشانگر بازکاربری عملکردی یک سازۀ ساسانی در دوره‌های پسین است. موقعیت راهبردی بنا در مجاورت دژ و مسیرهای تجاری نیز بیشتر بر نقش اقتصادی آن تأکید دارد تا کارکرد مذهبی. اگرچه فرضیۀ کارکرد مذهبی (آتشکده) توسط برخی پژوهشگران مطرح شده، اما این پژوهش با استناد به مدارک موجود، کارکرد اصلی بنا را به‌عنوان یک سازۀ صنعتی تأیید می‌کند که نمونه‌ای ارزشمند از بازکاربری معماری ساسانی در دوران اسلامی محسوب می‌شود. یافته‌ها بر ضرورت انجام کاوش‌های هدفمند برای روشن‌سازی زوایای تاریک گاهنگاری مطلق و سیر تحول این اثر در تاریخ معماری ایران تأکید می‌ورزد. این پژوهش سهمی مهم در درک فرآیندهای تحول عملکردی فضاهای تاریخی و رابطۀ پیچیده بین سبک معماری مذهبی و صنعتی در ایران پس از ساسانی دارد.
کلیدواژه‌های فارسی مقاله ساسانی،آتشکده،آسیاب آبی،ایلام،شیخ مکان،
عنوان انگلیسی The Sheikh-Makan Monument in Ilam Province, Western Iran: Fire Temple or Water Mill?
چکیده انگلیسی مقاله The Sheikh Makan structure in Ilam Province represents one of the most debated architectural remains from the Sasanian period, consistently drawing scholarly attention and controversy. This study employs a systematic methodology to analyze the site’s architectural features, construction techniques, and archaeological context in order to determine its primary function. The rectangular complex comprises a central domed chamber, a vaulted iwan, and integrated hydraulic channels elements characteristic of industrial architecture, particularly watermill infrastructure. Notably, the structure lacks key markers typically associated with Sasanian religious architecture, such as circumambulatory corridors, fire temple, and the canonical north-south sacred orientation. In contrast, the building displays unmistakable industrial features, including flour production mechanisms and milling apparatus. A comparative analysis with established Sasanian religious complexes most notably the Negar Fire Temple and the Espakho Temple reveals significant divergences in spatial organization and intended use. Archaeological evidence, supplemented by ethnoarchaeological data, supports the hypothesis of its prolonged use as a hydraulic mill, indicating the functional adaptation of a Sasanian-era construction during later periods. The site’s strategic location adjacent to defensive structures and historical trade routes further underscores its economic rather than religious significance. Although some scholars, have proposed a sacred function for the site (suggesting it may have served as a fire temple), the present study definitively identifies the structure’s primary role as an industrial facility. It thus offers a paradigmatic example of Sasanian architectural repurposing in the Islamic era. These findings underscore the need for targeted archaeological excavations to resolve existing chronological ambiguities and to trace the developmental trajectory of the building within the broader framework of Iranian architectural history. Ultimately, this research makes a significant contribution to understanding the functional transformation of built environments and the complex interplay between sacred and utilitarian spaces in post-Sasanian Iran.
کلیدواژه‌های انگلیسی مقاله ساسانی,آتشکده,آسیاب آبی,ایلام,شیخ مکان
نویسندگان مقاله لیلا خسروی |
دانشیار گروه باستان‌شناسی تاریخی، پژوهشکدۀ باستان‌شناسی، پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری، تهران، ایران.

نشانی اینترنتی https://jarcs.ut.ac.ir/article_103056_811ce59e88595e1a32ec7b86e09a20c8.pdf
فایل مقاله فایلی برای مقاله ذخیره نشده است
کد مقاله (doi)
زبان مقاله منتشر شده fa
موضوعات مقاله منتشر شده
نوع مقاله منتشر شده
برگشت به: صفحه اول پایگاه   |   نسخه مرتبط   |   نشریه مرتبط   |   فهرست نشریات