پژوهشنامه تاریخ اسلام، جلد ۱، شماره ۵۳، صفحات ۵۳-۷۶
عنوان فارسی عدالت در توزیع بیت‌المال در دوره عباسی با تأکید بر آرای خواجه نصیرالدین طوسی
چکیده فارسی مقاله بیت‌المال از مهمترین نهادهای اسلامی است که از سوی حاکم برای انجام وظایف حکومتی و مصالح عامه مسلمانان، هزینه و یا میان ایشان تقسیم می‌شد. توزیع آن توسط خلفا مطابق با مباحث فقهی اسلامی به روش‌های گوناگون برای مخارج سپاهیان، کارکنان دولت، کارهای عمومی و عمرانی انجام می‌شد. این پژوهش با هدف تبیین عدالت از نظر خواجه نصیرالدین طوسی و مقایسه آن با چگونگی توزیع بیت‌المال در دوره عباسی انجام شده­است. از نظریات خواجه درباره عدالت 3 مؤلفه: 1- تفاوت استعدادهای طبقات چهارگانه 2- منصب افراد، متناسب با استعداد و استحقاق و 3- سهم خیرات مساوی و متناسب با اهلیت و استحقاق استخراج شد. پرسش اصلی مقاله این است که آیا باتوجه به مؤلفه‌های خواجه در تبیین عدالت، توزیع بیت‌المال در دوره عباسیان عادلانه بود؟ یافته­های پژوش نشان می‌دهد که طبقات چهارگانه خواجه منطبق بر طبقات اجتماعی دوره عباسیان است. در آن زمان هر فردی براساس استعداد و مهارتش در رده، صنف و طبقه خود قرار می‌گرفت. در آن دوره بر اساس نزدیکی فرد به خلافت، گرفتن رشوه، معرفی و توصیه، به افراد منصب و مقام می‌دادند. اگرچه این نوع اعطا عمومیت نداشت و گاه نیز افراد لایق و مستحق در جایگاه درست قرار می‌گرفتند. منافع عمومی به­صورت پرداخت مخارج عمرانی و فرهنگی و ایجاد بسترهای بهداشتی و اقتصادی از بیت‌المال هزینه می‌شد تا همه طبقات از آن منتفع می‌شدند. دو طبقه اهل قلم و اهل شمشیر علاوه­بر دریافت مواجب و مقرری از بیت‌المال، گاه عطایای بسیاری دریافت می‌کردند که این عطایا هرگز شامل طبقات دیگر نمی‌شد. بنابراین، بر اساس مؤلفه‌های نظر خواجه، توزیع بیت‌المال در دوره عباسیان عادلانه نبود.
 
کلیدواژه‌های فارسی مقاله اخلاق ناصری، بیت‌المال، خواجه نصیرالدین طوسی، عباسیان، عدالت.
عنوان انگلیسی Justice in the Distribution of Bayt al-Mal during the Abbasid Period with Emphasis on the Views of Naṣīr al-Dīn al-Ṭūsī
چکیده انگلیسی مقاله The Bayt al-Mal (public treasury) was one of the most important Islamic institutions, from which the ruler spent or distributed funds to fulfill governmental duties and meet the general interests of Muslims. The Abbasid caliphs allocated the Bayt al-Mal according to Islamic jurisprudence through various methods to cover military expenses, government employees’ salaries, public works, and infrastructure. This research aims to explain the concept of justice according to Naṣīr al-Dīn al-Ṭūsī and to compare it with the distribution of Bayt al-Mal during the Abbasid period. From Ṭūsī’s theory of justice, three key components are derived: 1. The differences in talents among the four social classes, 2. Assigning positions according to individuals' abilities and merits, 3. Distributing public benefits proportionally and fairly based on eligibility and worthiness. The main question of this paper is whether, based on Ṭūsī’s components of justice, the distribution of Bayt al-Mal during the Abbasid era was just. The findings show that Ṭūsī’s four social classes correspond to the social classes of the Abbasid period. In that era, individuals were placed in their class, guild, or social rank according to their skills and talents. However, appointments to positions were often made based on personal proximity to the caliph, bribery, recommendations, and favoritism, though sometimes competent and deserving individuals were placed in appropriate roles. Public welfare expenditures such as infrastructure, cultural development, healthcare, and economic opportunities were funded from the Bayt al-Mal for the benefit of all social classes. Nonetheless, the two classes of intellectuals (ahl al-qalam) and warriors (ahl al-sayf) not only received salaries from the Bayt al-Mal but were also granted additional gifts that other classes did not receive. Therefore, according to Ṭūsī’s criteria, the distribution of Bayt al-Mal during the Abbasid period was not just.
کلیدواژه‌های انگلیسی مقاله Akhlaq-e Naseri, Bayt al-Mal, Naṣīr al-Dīn al-Ṭūsī, Abbasids, Justice.
نویسندگان مقاله محمد تاجیک | mohammad tajik
Ph.D. Student in Islamic History, Central Tehran Branch, Islamic Azad University
دانشگاه آزاد اسلامی

مهرناز بهروزی | mehrnaz behroozi
Assistant Professor, Department of History and Archaeology, Central Tehran Branch, Islamic Azad University
دانشگاه آزاد اسلامی

مجید رضا رجبی | majid reza rajabi
Assistant Professor, Department of History and Archaeology, Central Tehran Branch, Islamic Azad University
دانشگاه آزاد اسلامی

نشانی اینترنتی http://journal.isihistory.ir/browse.php?a_code=A-10-1205-1&slc_lang=fa&sid=1
فایل مقاله فایلی برای مقاله ذخیره نشده است
کد مقاله (doi)
زبان مقاله منتشر شده fa
موضوعات مقاله منتشر شده تخصصی
نوع مقاله منتشر شده پژوهشی
برگشت به: صفحه اول پایگاه   |   نسخه مرتبط   |   نشریه مرتبط   |   فهرست نشریات