جستارهای اقتصادی، جلد ۲۲، شماره ۴۵، صفحات ۴۵-۶۸
عنوان فارسی نقش دین‌داری اسلامی در تمایل به نوآوری: یک تحلیل مبتنی بر نظریه نهادها
چکیده فارسی مقاله مقدمه: تأثیر دین بر رفتار انسان از گذشته تا امروز همواره مورد توجه بوده است. دین به‌عنوان نهادی تأثیرگذار، نقش مهمی در شکل‌گیری نگرش‌ها به نوآوری دارد؛ اما اطلاعات محدودی درباره تأثیر اسلام بر نوآوری و مکانیسم‌های آن وجود دارد. برخی پژوهش‌ها بر محدودیت‌های احتمالی نهادهای اسلامی، نظیر کاهش آزادی، محدودیت حقوق مالکیت، و مشارکت زنان تأکید دارند که ممکن است بر ویژگی‌هایی مانند ریسک‌پذیری کارآفرینان تأثیر بگذارد. در مقابل، دیدگاهی دیگر، بر تأثیر مثبت تعالیم اسلامی در تقویت اخلاق کسب‌وکار، عدالت، و کارآفرینی اخلاق‌محور تأکید دارد که می‌تواند تمایل به نوآوری را افزایش دهد. با توجه به این دیدگاه‌های متضاد و نقش نوآوری در توسعه اقتصادی و اجتماعی، این تحقیق با رویکرد نهادی، ارتباط دین‌داری اسلامی و تمایل به نوآوری را بررسی کرده و نقش ابعاد شناختی (باورها و آموزش‌ها)، هنجاری (ارزش‌ها و هنجارها)، و نظارتی (قوانین و مقررات) دین‌داری اسلامی را بر عوامل مؤثر بر تمایل به نوآوری تحلیل می‌کند. روش: این پژوهش از رویکرد کمّی برای بررسی رابطه بین دین‌داری اسلامی و تمایل به نوآوری استفاده کرده است. جامعه آماری شامل 1200 کارآفرین و نوآور فعال در بخش‌های مختلف اقتصادی و فرهنگی ایران است که از طبقات مختلف به‌صورت تصادفی انتخاب شدند. داده‌ها در نیمه دوم سال 1403 جمع‌آوری شدند. برای اطمینان از دقت ابزار پژوهش، روایی محتوایی پرسش‌نامه با نظرات متخصصان در حوزه‌های مرتبط تأیید شد و پرسش‌نامه با اصلاحات لازم برای پوشش کامل ابعاد موضوع طراحی شد. همچنین، روایی سازه و پایایی ابزار با استفاده از آلفای کرونباخ و ضریب پایایی ترکیبی (CR) بررسی و تأیید شد. نتایج: در این پژوهش برای بررسی رابطه بین تمایل به نوآوری و دین‌داری اسلامی با در نظر گرفتن تأثیر متغیرهای کنترلی مانند سن، تحصیلات، تجربه کاری و وضعیت کارآفرینی از تحلیل رگرسیون گام‌به‌گام استفاده شده است. نتایج مدل‌ها نشان می‌دهد دین‌داری اسلامی به‌عنوان یک سازه ترکیبی و هر سه بعد هنجاری، نظارتی و شناختی آن رابطه مثبت و معناداری با تمایل به نوآوری دارند (p-value < 0.05). در میان متغیرهای کنترل، سن تأثیر منفی معناداری بر تمایل به نوآوری دارد؛ درحالی‌که تجربه کاری و وضعیت کارآفرینی تأثیر مثبت و معناداری بر نوآوری دارد. همچنین، تحصیلات به‌عنوان یک عامل مهم برای تأثیرگذاری بر نوآوری در نتایج پژوهش حاضر تأیید شده است. همچنین مدل‌ها نشان می‌دهند که هر بعد دین‌داری اسلامی به‌طور مستقل و ترکیبی تأثیر مثبت و معناداری بر تمایل به نوآوری دارد. در مدل‌های مختلف، نتایج برای بعد هنجاری، نظارتی و شناختی دین‌داری اسلامی به‌طور قابل‌توجهی مشابه بودند. این یافته‌ها بر اهمیت دین‌داری اسلامی در شکل‌گیری تمایل به نوآوری تأکید دارند. بحث و نتیجه‌گیری: این مطالعه نشان می‌دهد که هر سه بُعد دین‌داری اسلامی، هنجاری، نظارتی و شناختی، تأثیر مثبت و معناداری بر تمایل به نوآوری دارند. به‌ویژه بعد نظارتی دین‌داری اسلامی که به مکانیسم‌های کنترل اجتماعی و فردی اشاره دارد، موجب تقویت نوآوری‌های پایدارتر و اخلاق‌مدارتر می‌شود. این بعد به‌طور غیرمستقیم موجب ارتقای نوآوری‌هایی می‌شود که به‌نفع جامعه و در چهارچوب اصول اخلاقی دین شکل می‌گیرند. همچنین، بعد شناختی دین‌داری اسلامی به درک فرد از اصول مذهبی اشاره دارد و افراد با دانش دینی بیشتر می‌توانند نوآوری‌هایی با تأثیر اجتماعی ایجاد کنند. در مدل ششم، هر سه بعد دین‌داری اسلامی رابطه مثبت و معناداری با تمایل به نوآوری دارد که تأثیر آنها بر نوآوری ازطریق به‌کارگیری اصول اخلاقی و اجتماعی تأیید شده است. همچنین، متغیرهای فردی مانند تجربه کاری و وضعیت کارآفرینی تأثیرات قابل‌توجهی بر تمایل به نوآوری دارند. پیشنهادهای سیاستی شامل طراحی برنامه‌های آموزشی براساس اصول دین‌داری اسلامی برای نوآوران و پژوهشگران، و برگزاری دوره‌های آموزشی با محوریت اخلاق و مسئولیت اجتماعی است. همچنین، به‌منظور تقویت نوآوری، سازمان‌ها باید کارگاه‌های مهارت‌آموزی برای تقویت خلاقیت و نوآوری در میان کارکنان طراحی کنند و برنامه‌های حمایتی ویژه‌ای برای زنان و گروه‌های سنی مختلف ارائه دهند. طبقه‌بندی JEL: O31, B52, Z12, L26, P51.
کلیدواژه‌های فارسی مقاله اسلام،دین‌داری اسلامی،نوآوری،نظریه نهادها،
عنوان انگلیسی The Role of Islamic Religiosity in Innovation Propensity: An Institutional Theory-Based Analysis
چکیده انگلیسی مقاله Introduction: The influence of religion on human behavior has been a persistent subject of academic inquiry throughout history. As a fundamental social institution, religion plays a critical role in shaping attitudes toward innovation. However, scholarly understanding remains limited regarding the specific mechanisms through which Islam influences innovative behavior. Existing literature presents two contrasting perspectives: one emphasizing potential constraints imposed by Islamic institutions, including restrictions on individual freedoms, property rights limitations, and gender participation barriers that may inhibit entrepreneurial risk-taking; the other highlighting Islam's positive role in fostering business ethics, social justice, and value-driven entrepreneurship that may enhance innovation propensity. This study employed institutional theory to examine the relationship between Islamic religiosity and innovation propensity, with particular focus on its cognitive (beliefs and teachings), normative (values and norms), and regulatory (laws and rules) dimensions. Methodology: Utilizing a quantitative research design, this study investigated the relationship between Islamic religiosity and innovation propensity among a stratified random sample of 1,200 entrepreneurs and innovators across various economic and cultural sectors in Iran. Data collection occurred during the second half of 2023. The research instrument underwent rigorous validation, including content validity assessment by domain experts and subsequent refinement to ensure comprehensive coverage of all theoretical constructs. Reliability was established through Cronbach's alpha (α = 0.82) and composite reliability (CR = 0.85) metrics. Results: Stepwise regression analysis, controlling for demographic and professional variables (age, education, work experience, and entrepreneurial status), yielded several key findings: 1. Islamic religiosity demonstrated a significant positive relationship with innovation propensity (β = 0.37, p < 0.01), with all three dimensions - normative (β = 0.28), regulatory (β = 0.31), and cognitive (β = 0.25) - showing independent predictive validity. 2. Control variables revealed that: * Age exhibited a negative correlation with innovation propensity (β = -0.18, p < 0.05) * Work experience (β = 0.22) and entrepreneurial status (β = 0.27) showed positive relationships * Education level emerged as a significant moderator (β = 0.19, p < 0.05) 3. The regulatory dimension proved particularly influential in promoting ethically-grounded innovations aligned with Islamic principles of social benefit. Discussion and Implications: This study makes three principal contributions to the literature: 1. It provides empirical evidence for the positive relationship between Islamic religiosity and innovation propensity across all institutional dimensions. 2. It identifies the regulatory dimension as particularly salient in fostering sustainable, ethically-conscious innovations through social control mechanisms. 3. It demonstrates how cognitive religiosity facilitates socially impactful innovations through enhanced religious literacy. Practical implications suggest: * Development of faith-based training programs integrating Islamic ethics with innovation pedagogy * Organizational interventions to enhance creative capacity through targeted workshops * Policy initiatives to support underrepresented groups in innovation ecosystems JEL Classification: O31, B52, Z12, L26, P51
کلیدواژه‌های انگلیسی مقاله اسلام,دین‌داری اسلامی,نوآوری,نظریه نهادها
نویسندگان مقاله محمد سعید پناهی بروجردی |
استادیار دانشکده اقتصاد، دانشگاه علامه طباطبایی، تهران، ایران

احمدعلی رضایی |
مؤسسه آموزش عالی علوم اسلامی انسانی، دانشگاه بینالمللی المصطفی، قم، ایران.

نشانی اینترنتی https://iee.rihu.ac.ir/article_2304_42217dae7b648f615f0322df622b87ad.pdf
فایل مقاله فایلی برای مقاله ذخیره نشده است
کد مقاله (doi)
زبان مقاله منتشر شده fa
موضوعات مقاله منتشر شده
نوع مقاله منتشر شده
برگشت به: صفحه اول پایگاه   |   نسخه مرتبط   |   نشریه مرتبط   |   فهرست نشریات