پژوهش های آبخیزداری، جلد ۳۷، شماره ۱، صفحات ۸۰-۹۷
عنوان فارسی ارزیابی تأثیر عامل‌های محیطی در استعداد سیل گیری آبخیز سیروان براساس رخدادهای تاریخی سیل
چکیده فارسی مقاله مقدمه و هدف
هرساله سیل خسارت‌های مالی و تلفات جانی زیادی دارد که مدیریت آن از رکن‌های ضروری مدیریت آبخیزها به‌شمار می‌آید. در این پژوهش استعداد سیل­ گیری آبخیز سیروان در استان کردستان بررسی شد و در نهایت براساس رخدادهای تاریخی سیل، اهمیت عامل‌های مختلف محیطی در وضعیت استعداد سیل­ گیری تعیین شد.
مواد و روش‌ها
از مدل بیشینه‌ی بی­ نظمی ­همراه با 13 عامل زمینه­ ساز پستی‌بلندی، آب‌شناختی،  آب‌ریخت‌سنجی (مورفوهیدرولوژیک)، زمین­ شناختی و محیطی مؤثر بر رخداد سیلاب، استفاده شد. واحد محاسبه‌ای سلولی (پیکسل) به‌عنوان معیار تهیه‌ی نقشه‌ی عامل‌های محیطی و نقشه‌ی استعداد سیل‌گیری انتخاب شد. به ­عنوان متغیر هدف در مدل، 123 رخداد تاریخی و قابل ­ملاحظه‌ی سیل­ گیری در بازه‌ی زمانی 1402-1390 شناسایی و استفاده شد. برای بررسی نتایج مدل رخدادها به دو دسته‌ یادگیری (70%) و  اعتبارسنجی (30%) طبقه‌بندی شد. از معیار مساحت زیر منحنی مشخصه‌ی عملکرد گیرنده (AUC) نیز برای ارزیابی عملکرد مدل استفاده شد.
نتایج
نتایج ارزیابی دقت مدل نشان داد که مساحت زیر منحنی مشخصه‌ی عملکرد گیرنده در دو مرحله‌ی یادگیری و اعتبارسنجی به ­ترتیب 98/2 و 97/3% به‌دست آمد که بیان‌گر عملکرد عالی مدل بود. بر اساس تفسیر چشمی نقشه‌ی استعداد سیل­ گیری، مشخص شد که آبراهه­ های با رتبه‌ی بیشتر در نزدیکی خروجی مجرای عبور جریان با حجم بیشتر، در مناطق پست ­تر بودند، در نتیجه استعداد سیل ­گیری بیشتری داشتند. بر اساس نتایج آزمون اهمیت نسبی عامل‌ها، چهار عامل فاصله از آبراهه، شاخص رطوبت پستی‌بلندی، تراکم زهکشی و کاربری زمین‌ها به ­ترتیب با مشارکت 17، 13، 12 و 10% به‌عنوان مهمترین عامل‌های مؤثر در فرآیند مدل‌سازی استعداد سیل گیری معرفی شدند. این یافته نشان داد که عامل‌های طبیعی (آب‌شناختی و ریخت‌شناختی آب) و محیطی (شامل طبیعی و انسان­ ساخت) در افزایش استعداد سیل­ گیری باهم تأثیر دارند. براساس تحلیل‌های کمی به‌دست آمده از مدل‌سازی، 0/76% (5600 هکتار) از منطقه‌ی مطالعه‌شده در طبقه استعداد زیاد و خیلی ­زیاد سیل­ گیری بودند که این عرصه نیازمند برنامه‌ریزی و مدیریت سیل است.
نتیجه­ گیری و پیشنهادها
جداسازی دقیق و طبقه ­بندی استعداد سیل در سطح آبخیز سیروان استان کردستان و تعیین اندازه‌ی اهمیت عامل‌های محیطی در رخداد سیل­ گیری، این امکان را برای مدیران فراهم می‌کند تا با برنامه‌ریزی امکانات و زیرساخت‌های امدادی، گام مؤثری در رویکرد پیش­گیرانه بردارند. مدیریت بحران سیل آبخیز سیروان باید مبتنی بر چهار عامل اصلی شناخته‌شده در این پژوهش برنامه‌ریزی شود تا ریسک ناشی از سیل گیری کاهش یابد. برای مدیریت سیل آبخیزها، استفاده از مدل بیشینه بی‌نظمی در استعدادیابی رخداد سیل پیشنهاد می‌شود.
کلیدواژه‌های فارسی مقاله بیشینه‌ی بی نظمی، سیروان، مدیریت ریسک، مدیریت بحران، منحنی مشخصه‌ی عملکرد گیرنده،
عنوان انگلیسی Evaluating the Impact of Environmental Factors on Flood Susceptibility in the Sirwan Watershed Based on Historical Flood Events
چکیده انگلیسی مقاله Introduction and Goal
Floods cause loss of life and financial losses every year, and their management is one of the essential elements of watershed management. In this research, an attempt is made to determine the flood susceptibility of the Sirwan watershed and finally the importance of various environmental factors in flood susceptibility based on historical flood events.
Materials and Methods
In this research, the maximum entropy model along with 13 topographical, hydrological, morpho-hydrological, geological, and environmental flood-affecting factors were used to model the flood susceptibility of the Sirwan watershed and determine the importance and percentage of participation of various factors in the state of flooding potential. A cellular computing unit (pixel) was chosen as the criterion for preparing the predictive factors and flood susceptibility maps. A total of 123 historical flood inundation events detected in the last decade were used as target variables in the model, of which 70% were considered for learning and the remaining 30% for validating the model results. To evaluate the performance of the model, the criterion of the area under the receiver operating characteristic curve was also used.
Results
The results indicate that the accuracy of learning and validation were 98.2% and 97.3%, respectively, indicating the excellent performance of the model. Based on the visual interpretation of the flood susceptibility map, streams with a higher order near the watershed outlet, which are the conduits for the passage of the flow with a larger volume and are located in lower areas, often have a higher proneness to flood inundation. Based on the results of the relative importance test, the four factors of distance from the stream, topographic wetness index, drainage density, and land use were introduced as the most important factors in the modeling flood susceptibility, with of 17, 13, 12 and 10% participation, respectively. These results show that natural hydrological, morpho-hydrological and environmental factors (both natural and man-made) have a mutual effect in increasing flooding susceptibility. Based on the quantitative analysis of modeling, about 0.76% (5600 hectares) of the studied area is in the high and very high flood susceptibility class, which requires planning and flood management.
Conclusion and Suggestions
The high classification of flood susceptibility classes in the Sirwan watershed of Kurdistan province and the determination of the importance of environmental factors in the event of flooding make it possible for managers to take an effective preventive approach by planning relief facilities and infrastructure. To reduce the risk of flooding, flood crisis management in the Sirwan watershed should be defined based on the four main factors identified in this study. Application of the maximum entropy model in flood susceptibility analysis is suggested for flood management of watersheds.
کلیدواژه‌های انگلیسی مقاله بیشینه‌ی بی نظمی, سیروان, مدیریت ریسک, مدیریت بحران, منحنی مشخصه‌ی عملکرد گیرنده
نویسندگان مقاله امید رحمتی |
استادیار پژوهشی، بخش تحقیقات حفاظت خاک و آبخیزداری، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع‌طبیعی استان کردستان، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، سنندج، ایران

آیدینگ کرنژادی |
استادیار پژوهشی، بخش تحقیقات منابع طبیعی، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع‌طبیعی استان گلستان، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، گرگان، ایران

بهرام چوبین |
استادیار پژوهشی، بخش تحقیقات حفاظت خاک و آبخیزداری، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع‌طبیعی استان اصفهان، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، اصفهان، ایران

ابوالفضل جعفری |
استادیار پژوهشی، مؤسسه ی تحقیقات جنگل ها و مراتع کشور، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، تهران، ایران

عطا امینی |
استاد پژوهشی، بخش تحقیقات حفاظت خاک و آبخیزداری، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع‌طبیعی استان کردستان، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، سنندج، ایران

نشانی اینترنتی https://wmrj.areeo.ac.ir/article_129370_1b9aa1e44058bcae20da478ddeedfbae.pdf
فایل مقاله فایلی برای مقاله ذخیره نشده است
کد مقاله (doi)
زبان مقاله منتشر شده fa
موضوعات مقاله منتشر شده
نوع مقاله منتشر شده
برگشت به: صفحه اول پایگاه   |   نسخه مرتبط   |   نشریه مرتبط   |   فهرست نشریات