این سایت در حال حاضر پشتیبانی نمی شود و امکان دارد داده های نشریات بروز نباشند
تاریخ علم، جلد ۲۳، شماره ۱، صفحات ۱-۳۵
عنوان فارسی ججیوتیشه‌شاستره: واکاوی خاستگاه‌ها و سیر تحول اخترشناسی، تفأل و طالع‌بینی ودایی
چکیده فارسی مقاله جیوتیشَه‌شاستره، یکی از علوم مکمل وداها (ودانگه) است که سهم مهمی در تکوین سنت‌های دینی و علمی هند داشته است. این پژوهش با روش تاریخی-تحلیلی، و با استناد به متون کلیدی همچون ودانگه‌جیوتیشه و سوریا سیدّهانته، و از طریق مقایسه با سنت‌های بین‌النهرینی-یونانی، سرچشمه‌های جیوتیشه را در هر سه حوزۀ نجوم ریاضی، تفأل آیینی و طالع‌بینی بررسی می‌کند و به این پرسش پاسخ می‌دهد که چرا بر خلاف بابل و یونان، طالع‌بینی نظام‌مند در هند با تأخیر پدید آمد و با وجود این وقفه، چگونه به جایگاهی محوری در نظام آموزشی و فرهنگی هند دست یافت؟ یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که در دورۀ ودایی، جیوتیشه صرفاً به شناسایی 27 نکشتره‌ (منازل ستاره‌ای) و تعیین موقعیت ماه برای تفأل‌های آیینی محدود بود، حال آنکه سیارات در آن زمان ناشناخته باقی ماندند. محاسبات دقیق نجومی و طالع‌بینی تنها پس از آغاز دوران حماسی (قرون اول پیش و پس از میلاد) در جیوتیشه جذب می‌شود، یعنی زمانی که عرصۀ تاریخ و سرنوشت فردی برای نخستین بار نزد انسان هندی اهمیت می‌یابد. از این دوره، علم اخترشناسی به عنوان ابزاری برای پیش‌بینی رویدادهای فردی و جمعی، طب نجومی و تصمیم‌گیری‌های حکومتی به‌کار برده می‌شود. نکتۀ کلیدی آن است که این دانش، اگرچه ساختار نجومی و طالع‌بینانۀ خود را تا حد زیادی مدیون سنت‌های یونانی-بین‌النهرینی است، اما با زدودن نگرش خطی به زمان و تقدیرگرایی جزمی، محتوای آن را در چارچوب اندیشه‌های کرمه و تناسخ از نو تفسیر می‌نماید و هویتی منحصربه‌فرد پیدا می‌کند.
کلیدواژه‌های فارسی مقاله تفأل،سوریا سیدّهانته،طالع‌بینی،نکشتره،نَوَگْرَهَه،ودانگه‌جیوتیشه،
عنوان انگلیسی Jyotiṣaśāstra: An Analysis of the Origins and Evolution of Vedic Astronomy, Omenology, and Astrology
چکیده انگلیسی مقاله played a significant role in shaping India’s religious and scientific traditions. Employing a historical-analytical method and drawing upon key texts such as Vedāṅga Jyotiṣa and Sūrya Siddhānta, this study examines the origins of Jyotiḥśāstra in its three main domains -mathematical astronomy, ritual omenology, and astrology- through a comparative analysis with Mesopotamian and Greek traditions. It addresses the question of why, unlike in Babylon and Greece, systematic astrology emerged late in India, and how, despite this delay, it attained a central position in India’s educational and cultural systems. The findings reveal that during the Vedic Hindu period, Jyotiḥśāstra was limited to identifying the 27 Nakṣatras (lunar mansions) and determining the Moon’s position for ritual omens, while the planets remained unknown at that time. Precise astronomical calculations and astrology were only incorporated into Jyotiḥśāstra after the beginning of the Puranic-Epic period (around the first centuries BCE and CE), a time when the concept of history and individual destiny first gained significance in Indian thought. From this period onward, astronomy was employed as a tool for predicting individual and collective events, medical astrology (astrological medicine), and governmental decision-making. A key observation is that although this knowledge owes much of its astronomical and astrological framework to Greco-Mesopotamian traditions, it underwent a unique reinterpretation within the Indian intellectual framework by shedding linear conceptions of time and rigid determinism. Instead, it assimilated these elements into the doctrines of karma and reincarnation, thus acquiring a distinct identity.
کلیدواژه‌های انگلیسی مقاله تفأل,سوریا سیدّهانته,طالع‌بینی,نکشتره,نَوَگْرَهَه,ودانگه‌جیوتیشه
نویسندگان مقاله حسن نصیری |
دانشجوی دکتری ادیان و عرفان، گروه ادیان و عرفان تطبیقی، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه تهران، ایران

مجتبی زروانی |
گروه ادیان و عرفان تطبیقی، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه تهران، ایران

نشانی اینترنتی https://jihs.ut.ac.ir/article_102707_d7ed20c26f4e491a96722d963b07656d.pdf
فایل مقاله فایلی برای مقاله ذخیره نشده است
کد مقاله (doi)
زبان مقاله منتشر شده fa
موضوعات مقاله منتشر شده
نوع مقاله منتشر شده
برگشت به: صفحه اول پایگاه   |   نسخه مرتبط   |   نشریه مرتبط   |   فهرست نشریات