این سایت در حال حاضر پشتیبانی نمی شود و امکان دارد داده های نشریات بروز نباشند
سنجش از دور و Gis ایران، جلد ۱۷، شماره ۲، صفحات ۳۷-۵۴
عنوان فارسی بررسی آسیب‌پذیری شهری در برابر زلزله با استفاده از GIS و مدل BWM (مطالعۀ موردی: بخشی از منطقۀ ۲ کلان‌شهر تبریز)
چکیده فارسی مقاله سابقه و هدف: زلزله یکی از مخاطرات طبیعی است که به‌دلیل ماهیت نامنتظره‌اش، اغلب خسارات جانی و مالی فراوانی بر جای می‌گذارد. با رشد سریع شهرنشینی و به‌تبع آن، تمرکز جمعیت بیشتر در شهرها و همچنین افزایش تراکم ساختمان‌ها و تعداد تأسیسات، آسیب‌پذیری آنها نیز در برابر زلزله افزایش یافته و جان و مال افراد بیشتری درمعرض خطر قرار گرفته است. درحال‌حاضر راهی برای پیشگیری از وقوع زلزله وجود ندارد اما، با راهکارهایی همچون شناسایی مناطق آسیب‌پذیر، می‌توان خسارات ناشی از آن را تاحدی کاهش داد. در این تحقیق، میزان آسیب‌پذیری بخشی از شهر تبریز در برابر این رخداد بررسی شده است.
مواد و روش‌ها: منطقۀ مورد مطالعه، در این تحقیق، بخشی از محدودۀ مربوط به شهرداری منطقۀ 2 کلان‌شهر تبریز است. منطقۀ 2 شهرداری در جنوب و جنوب‌شرق شهر تبریز واقع شده و با توجه به ویژگی‌های اجتماعی، اقتصادی و کالبدی آن، یکی از مناطق مهم شهر تبریز به‌ شمار می‌رود. برای تعیین میزان آسیب‌پذیری، ابتدا معیارهای مؤثر در آسیب‌پذیری بافت شهری در برابر زلزله شناسایی و اطلاعات مورد نظر جمع‌آوری شد. این معیارها شامل قدمت ابنیه، نوع مصالح، کیفیت ابنیه، تعداد طبقات، تراکم جمعیت، فاصله از گسل، فاصله از معابر، فاصله از فضاهای باز و مساحت بناست. سپس مهم‌ترین و کم‌اهمیت‌ترین معیار مشخص و پس‌از مقایسه‌های مرجع، وزن هر معیار براساس مدل بهترین‌ـ بدترین که از روش‌های نوین تصمیم‌گیری چندمعیاره است، ‌محاسبه شد. روش یادشده، درمقایسه با فرایند تحلیل سلسله‌مراتبی، به مقایسه‌های کمتری نیاز دارد و با استفاده از آن، نتایج پایدارتری حاصل می‌شود؛ در این پژوهش، برای حل مدل مذکور، از روش برنامه‌ریزی خطی سیمپلکس استفاده شد. با توجه به ماهیت مکانی معیارها، نقشه‌های هر معیار (شاخص) در محیط GIS آماده‌سازی شدند. سپس ارزش هر قطعۀ ملکی (پارسل)، با توجه به هدف تحقیق و وضعیت آن قطعه در شاخص مورد نظر، با روش بهترین‌ـ بدترین به دست آمد.
نتایج و بحث: برای تعیین وزن معیارها، کیفیت ابنیه به‌منزلۀ مهم‌ترین‌ معیار و مساحت قطعات به‌منزلۀ کم‌اهمیت‌ترین معیار در نظر گرفته شد و وزن‌ها با نرخ ناسازگاری 06/0 به‌ دست آمد. پس‌از محاسبۀ وزن هر قطعۀ ملکی و محاسبۀ میانگین آنها در هر ناحیه، امن‌ترین و آسیب‌پذیرترین ناحیه به‌ازای هر شاخص مشخص شد. سپس سایر ناحیه‌ها با این دو ناحیه، در هر شاخص، مقایسه شدند. با در نظر گرفتن وزن هر معیار و ناحیه به‌ازای هر معیار، مقدار و رتبۀ نهایی هر ناحیه به دست آمد. برخلاف نسخۀ اصلی مدل که بهترین و بدترین معیار براساس نظر کارشناسی در آن تعیین می‌شود، در پژوهش حاضر با توجه به ماهیت مسئله، بهترین و بدترین ناحیه به‌ازای هر معیار، به‌جای نظر کارشناسی، با توجه به تحلیل‌های مکانی و نتایج محاسبات مشخص شد. ناحیه‌های شمارۀ 6 و 2، به‌ترتیب، کمترین و بیشترین احتمال آسیب‌پذیری در برابر زلزله را دارند. بیشترین حساسیت، به‌ترتیب، به وزن معیارهای فاصله از فضاهای باز و فاصله از معابر بازمی‌گردد که اگر مقدار آنها به‌میزان 5-10× 5/2 و 5-10× 5/3 افزایش یابد، به تغییر پاسخ فعلی منجر می‌شود.
نتیجه‌گیری: زلزله یکی از مخاطرات طبیعی است که کشور ما را دائماً تهدید می‌کند. تعیین میزان آسیب‌پذیری بافت‌های شهری در برابر زلزله و برنامه‌ریزی براساس آن می‌تواند نقش مهمی در کاهش تلفات جانی و مالی ناشی از وقوع این پدیده داشته باشد. در این پژوهش، میزان آسیب‌پذیری احتمالی براَثر زمین‌لرزه، در بخشی از منطقۀ 2 شهر تبریز، بررسی شد. براساس نتایج حاصل، ناحیۀ‌ شمارۀ 2 بیشترین میزان آسیب‌پذیری در برابر زلزله را دارد که تقریباً در بخش میانی منطقۀ مورد مطالعه قرار گرفته ‌است. این ناحیه، به‌لحاظ معیارهای کیفیت ابنیه، قدمت ابنیه، مصالح مورد استفاده و دسترسی به فضاهای باز، آسیب‌پذیرترین بخش در بین نُه ناحیه بوده است. ناحیۀ 2 حدود 16% از کل منطقه را به خود اختصاص داده و شامل 1815 قطعۀ ملکی است. براساس قطعات ملکی نیز، بیشتر قطعات واقع در این ناحیه آسیب‌پذیری بسیار بالا یا بالا دارند. در پژوهش حاضر، علاوه‌بر خود وزن، مقدار تغییر مجاز آن نیز به ‌دست آمد. درزَمینۀ تحلیل حساسیت، مقدار تغییر مجاز یک متغیر (در این پژوهش، وزن معیار) به تصمیم‌گیرندگان کمک می‌کند از میزان انعطاف‌پذیری مقادیر متغیرها آگاهی یابند.
کلیدواژه‌های فارسی مقاله نقشۀ آسیب‌پذیری،زلزله،سیستم اطلاعات مکانی (GIS)،تصمیم‌‌گیری چندمعیاره،روش بهترین‌ـ بدترین (BMW)،
عنوان انگلیسی Investigating Urban Vulnerability against Earthquakes Using GIS and BWM Model (Case Study: A Part of the Tabriz Metropolis)(Case study: a part of the Tabriz city)
چکیده انگلیسی مقاله Introduction: Earthquakes are natural hazards that often cause significant loss of life and property due to their unexpected nature. Urbanization has led to increased population density in cities, along with greater building density and more facilities, which has heightened vulnerability to earthquakes and put more lives and property at risk. While earthquakes cannot be prevented, identifying vulnerable areas can help mitigate their impact. This study assesses the earthquake vulnerability in Tabriz.
Material and Methods: The study is located in district 2 of Tabriz Metropolitan Municipality. District 2 is notable in Tabriz for its social, economic, and physical characteristics. The criteria affecting the vulnerability of the urban fabric to earthquakes were identified, and relevant information was collected to determine the level of vulnerability. These criteria include the age of the buildings, type of materials, quality of the buildings, number of floors, population density, distance from faults, roads, open spaces, and building area. The most and least important criteria were identified, and their weights were assigned using the best-worst model, a modern method for multi-criteria decision-making. This method requires fewer comparisons and yields more stable results than analytic hierarchy process (AHP), and was addressed in this study using the Simplex linear programming method. A map for each criterion was prepared in a GIS environment. The value of each parcel was calculated using the best-worst method, considering the research objective.
Discussion: The criteria weights were carefully determined by the process of prioritizing building quality as the most important factor and building area as the least important factor, thereby yielding weights with an inconsistency ratio of 0.06, which is considered acceptable and reflects a reasonable level of consistency in the decision-making process. By calculating the weight of each parcel and computing their average in each area, the safest and most vulnerable areas were determined for each criterion. Other areas were compared against these two areas across each criterion. Final values and rankings were determined by accounting for the weight of each criterion and the weight of each area within it. This study identified the best and worst areas for each criterion using spatial analysis and calculation results, unlike the conventional Best-Worst Model, which typically relies on expert opinions to define them. This method was chosen because it best suited the specific requirements of the problem. Areas 6 and 2 show the lowest and highest vulnerability to earthquakes, respectively. The high sensitivity is related to the weights assigned to the distance from open spaces and roads. Increasing these weights by 2.5×10^-5 and 3.5×10^-5, respectively, would result in a change in the current solution.
Conclusion: Earthquakes represent a natural hazard that constantly threatens our country. Assessing urban seismic vulnerability and planning can significantly reduce earthquake losses in lives and property. This study assessed the earthquake vulnerability of a section in the municipal district 2 of Tabriz. The results indicate that Area 2 is the most earthquake-vulnerable region, centrally located within the studied area. This area was the most vulnerable of the nine areas regarding build quality, age of buildings, materials used, and access to open spaces. Area 2 covers approximately 16% of the total area and comprises 1,815 parcels, most classified as high or very high-vulnerable. This study determined not only the weights of the criteria but also their allowable change. Within sensitivity analysis, determining the allowable change of these weights informs decision-makers about the flexibility of variable values.
کلیدواژه‌های انگلیسی مقاله نقشۀ آسیب‌پذیری,زلزله,سیستم اطلاعات مکانی (GIS),تصمیم‌‌گیری چندمعیاره,روش بهترین‌ـ بدترین (BMW)
نویسندگان مقاله سارا بهشتی فر |
گروه مهندسی نقشه‌برداری، دانشکدۀ مهندسی عمران، دانشگاه تبریز، تبریز، ایران

سیامک بخشعلی پور گاوگانی |
گروه مهندسی نقشه‌برداری، دانشکدۀ مهندسی عمران، دانشگاه تبریز، تبریز، ایران

نشانی اینترنتی https://gisj.sbu.ac.ir/article_104239_9cb5ff3b0b5da7365dea938c63438fe4.pdf
فایل مقاله فایلی برای مقاله ذخیره نشده است
کد مقاله (doi)
زبان مقاله منتشر شده fa
موضوعات مقاله منتشر شده
نوع مقاله منتشر شده
برگشت به: صفحه اول پایگاه   |   نسخه مرتبط   |   نشریه مرتبط   |   فهرست نشریات