خشکی از جدی‌ترین استرس‌های تأثیرگذار بر محصولات زراعی است و بسته به شدت و زمان تنش ممکن است تولید گندم را تا 50 درصد کاهش دهد. شدت اثرات خشکی به ویژه در مراحل پایانی رشد بسیار حاد است. به همین منظور، مطالعه‌ای با ۸۸ ژنوتیپ گندم در گلخانه تحقیقاتی دانشگاه تهران به‌صورت فاکتوریل و در قالب طرح بلوک‌‌های کامل تصادفی با دوتکرار در شرایط نرمال و تنش کم‌آبی انجام شد. برای ارزیابی تحمل به تنش خشکی ژنوتیپهای گندم، صفت وزن خشک اندام هوایی و صفات فیزیولوژیکی اندازه‌گیری شدند. ابتدا همه ژنوتیپها در یک گروه آنالیز شدند. نتایج تجزیه واریانس نشان داد که بین ژنوتیپها از لحاظ همه صفات مورد مطالعه اختلاف معنی‌داری وجود داشت. نتایج مقایسه میانگین نیز نشان داد که ژنوتیپهای بیات، DN11، بزوسایا، چمران و پیشتاز که همگی جز ژنوتیپهای آبی بودند، در هر دو شرایط نرمال و تنش بالاترین میزان را برای اکثر صفات مورد مطالعه نشان دادند. در شرایط نرمال ژنوتیپ نوید (آبی) و ریژاو (دیم) و ریحانی(آبی) و در شرایط تنش ژنوتیپ دستجردی (دیم) و کویر(آبی) و آذر (دیم) و مغان (آبی) و کوهدشت (آبی) کمترین میزان صفات مورد مطالعه را داشتند. سپس مقایسه ارتوگونال بین ژنوتیپهای آبی و دیم انجام شد و نتایج تجزیه واریانس نشان داد که در شرایط نرمال ژنوتیپها از لحاظ بیشتر صفات به جز محتوای نسبی آب، پرولین و کلروفیل b و کارتنوئیدها و در شرایط تنش برای تمامی صفات به جز درجه سبرینگی برگ و کارتنوئیدها اختلاف معنی‌دار مشاهده شد. تجزیه واریانس جداگانه ژنوتیپهای آبی و دیم در شرایط نرمال اختلاف معنی‌دار برای تمام صفات مورد مطالعه به جز کارتنوئیدها و در شرایط تنش نیز برای تمامی صفات اختلاف معنی‌دار مشاهده شد. در بین ژنوتیپهای آبی هم در شرایط نرمال و هم تنش بالاترین مقدار صفات را ژنوتیپهای بیات، DN11، بزوستایا، چمران، پیشتاز، نیشابور و کمترین مقدار صفات را ژنوتیپهای نوید، یاواروس و پارسی و ریحانی و کوهدشت داشتند. در میان ژنوتیپهای دیم نیز، در شرایط نرمال ژنوتیپهای مارون، کرخه و کریم، فونگ و افلاک بیشرین مقدار و ژنوتیپهای زاگرس، ریژاو و دهدشت، رشید و دستجردی کمترین مقدار را برای اکثر صفات نشان دادند. در شرایط تنش نیز ژنوتیپهای سیوند و بیستون و قابوس بیشترین مقدار و ژنوتیپهای دستجردی، ریژاو، آذر1 و 2 و رشید کمترین مقدار برای اکثر صفات را داشتند. ارزیابی فنوتیپی ژنوتیپهای گندم نیز نشان داد که تنش کم‌آبی سبب کاهش وزن خشک اندام هوایی به میزان حدود 51 % شد. تجزیه رگرسیون صفات نشان داد که صفات وارد شده در مدل تحت شرایط نرمال و تنش به‌ترتیب 57 و 71 درصد از تغییرات وزن خشک را توجیه کردند. نتایج همبستگی نیز نشان داد که در شرایط نرمال و تنش وزن خشک زیست توده بیشترین میزان همبستگی مثبت را با محتوای نسبی آب داشت. نتایج حاصل از تجزیه به مؤلفه‌ها نیز نشان داد که در شرایط نرمال و تنش به‌ترتیب سه مؤلفه نخست 34/66 و 45/66 در صد از کل تغییرات را توجیه کردند. با توجه به نتایج آنالیز تجزیه به مؤلفه‌های اصلی ژنوتیپهای بیات، DN11، بزوستایا، چمران هم در شرایط نرمال و هم در شرایط تنش با داشتن بالاترین میزان برای اکثر صفات به‌عنوان ژنوتیپهای برتر در این تجزیه معرفی شدند. تجزیه خوشه‌ای نیز ژنوتیپها را در هر دو شرایط به چهار گروه طبقه‌بندی کرد.