پیکره (پژوهش در هنرهای تجسمی)، جلد ۱۴، شماره ۳۹، صفحات ۳۶-۵۵
عنوان فارسی مطالعۀ تطبیقی کیفیت ساخت و تزیین محراب‌های چوبی در جهان اسلام
چکیده فارسی مقاله مقدمه: از سده‌های اولیۀ اسلامی، محراب به‌تدریج جزء اصلی و از عناصر غیرقابل حذف مساجد گردید. محراب فرورفتگی جانب قبله است که با مصالح متنوعی ساخته شده و مورد توجه شاعران در توصیف درجات عالی عرفان بوده است. چوب یکی از نادرترین موادی است که در ساخت محراب مورد توجه معماران اسلامی بود. بررسی‌ها نشان می‌دهد تعداد 12 محراب چوبی در گسترۀ سرزمین‌های اسلامی شناخته شده است. این مقاله با قیاس و تحلیل فنی کیفیت ساخت محراب‌های چوبی، به‌دنبال پاسخ این سوال است که تمایزات و اشتراکات محراب‌های چوبی از نظر تزئین، شکل کلی و فنون یا روش‌های ساخت و تزئین چگونه بوده است؟
روش پژوهش: پژوهش از نوع بنیادی و از نظر رویکرد کیفی بوده و با روش توصیفی- تطبیقی اطلاعات مورد بررسی قرار گرفته است. انتخاب نمونه‌ها به‌صورت هدف‌مند و بر مبنای متریال چوب بوده است. بازۀ زمانی پژوهش نیز از قرن 4 تا 10 هجری قمری است.
یافته‌ها: نکتۀ قابل تأمل دربارۀ محراب‌های چوبی، تاریخ یا دورۀ ساخت آن‌هاست که صرفاً در فاصلۀ قرون 5 تا 8 هجری قمری به‌صورت پیوسته ساخته شده است. از نظر تکنیکی دو رویکرد ساخت و ساز اصلی قابل تشخیص هستند. در نوع اول تزئینات و نقوش علاوه بر فضاهای میان چارچوب‌ها، بر روی خود چارچوب‌ها مستقیمأ حفر شده‌اند و چارچوب از چشم ببینده پنهان نیست. در نوع دوم، چارچوب اصلی در پشت قطعات و پانل‌های مجزای تزئیناتی پنهان شده است که ساختار تزئینی و بصری محراب را شکل می‌دادند. همچنین در تزئین آن‌ها، فراونی نقوش کتیبه‌ای و هندسی، غالب بر نقوش گیاهی است.
نتیجه‌گیری: محراب‌ها هر چه از هستۀ جغرافیایی سرزمین‌های اسلامی دورتر می‌شود، بخش‌های بزرگتری از سطوح آن‌ها با کتیبه‌های قرآنی به‌عنوان ملموس‌ترین عنصر تجسم دین اسلام اشغال می‌شود. بدین‌ترتیب که در سرزمین مصر یا سوریه که از اولین سرزمین‌های فتح شده توسط مسلمانان بود، مضاف بر انتزاعی‌تر شدن نقوش، آیات قرآن در ترکیب‌بندی کلی سهم کمتری در تزئین سطح محراب نسبت به نقوش گیاهی و هندسی دارد. شاهد دیگر این مدعا، دیوارهای پوشیده از آیات قرآنی در مسجد جامع شیان چین و نیز اختصاصی بودن سورۀ فتح برای محراب‌های مساجد چین است.
کلیدواژه‌های فارسی مقاله
عنوان انگلیسی A Comparative Study of the Quality of Construction and Decoration of Wooden Mihrabs in the Islamic World
چکیده انگلیسی مقاله Introduction: From the early Islamic centuries, the mihrab gradually became an essential and indispensable element of mosques. The mihrab is a recess on the qibla side, constructed with various materials, and has been a focus of poets in describing the highest levels of mysticism. Wood is one of the rarest materials Islamic architects used to construct mihrabs. Studies show that 12 wooden mihrabs have been identified across the Islamic world. Through comparison and technical analysis of the quality of wooden mihrab construction, this paper seeks to answer this question: “How have the distinctions and similarities of wooden mihrabs in terms of decoration, overall form, and construction and decoration techniques been”?
Research Method: The research takes a fundamental and qualitative approach, with the data examined through a descriptive-comparative method. The purposeful selection of samples was based on wooden materials. The time frame of the research spans from the 4th to the 10th century A.H.
Findings: A noteworthy point regarding wooden mihrabs is their construction date or period, which spans continuously from the 5th to the 8th centuries A.H. Technically, two main construction approaches can be identified. In the first type, decorations and motifs are carved directly on the frames, in addition to the spaces between the frames, and the frame is not hidden from the viewer's eye. In the second type, the main frame is hidden behind separate decorative pieces and panels that form the decorative and visual structure of the mihrab. In their decoration, calligraphic and geometric motifs are also dominant over plant motifs.
Conclusion: As mihrabs move further away from the geographical core of Islamic lands, larger portions of their surfaces are occupied by Quranic inscriptions, which serve as the most tangible element of the representation of Islam. In regions like Egypt or Syria, which were among the first lands conquered by Muslims, in addition to the increasing abstraction of motifs, Quranic verses play a lesser role in the overall decoration of the mihrab compared to plant and geometric patterns. Another evidence for this claim is the walls covered with Quranic verses in the Great Mosque of Xi'an, China, and the exclusive use of Surah Al-Fath for the mihrabs of mosques in China.
کلیدواژه‌های انگلیسی مقاله Mosque Mihrab,Wooden Mihrab,Mihrab Carving,Wood Fretwork,Wood Carving
نویسندگان مقاله Mohammad Madhoushian Nejad |
Assistant professor, Department of Handicrafts, Faculty of Art, Alzahra University, Tehran, Iran

Hojjatollah Askari Alamouti |
Assistant Professor, Department of Handicrafts, Faculty of Art, Alzahra University, Tehran, Iran

نشانی اینترنتی https://paykareh.scu.ac.ir/article_19872_ab4d38b10a998d2c2065feb766cbd805.pdf
فایل مقاله فایلی برای مقاله ذخیره نشده است
کد مقاله (doi)
زبان مقاله منتشر شده en
موضوعات مقاله منتشر شده
نوع مقاله منتشر شده
برگشت به: صفحه اول پایگاه   |   نسخه مرتبط   |   نشریه مرتبط   |   فهرست نشریات