این سایت در حال حاضر پشتیبانی نمی شود و امکان دارد داده های نشریات بروز نباشند
مهندسی اکوسیستم بیابان، جلد ۸، شماره ۲۲، صفحات ۷۱-۸۸
عنوان فارسی ارزیابی وضعیت بیابان‌زایی حوزه آبخیز جازموریان با استفاده از مدل های ESAs و IMDPA
چکیده فارسی مقاله ارزیابی خطر بیابانزایی حوزه آبخیز جازموریان با استفاده از مدل­های ESAs و IMDPA مقدمه بیابان­زایی، فرآیند تخریب سرزمین در مناطق خشک، یکی از پیچیده­ترین رویدادهای تهدید کننده زیست محیطی و اقتصادی-اجتماعی است. بیابانزایی مسأله­ای جهانی، با پیامدهای جدی برای تنوع زیستی ایمنی محیط زیست، ریشه کنی فقر، ثبات اجتماعی- اقتصادی و توسعه پایدار در سراسر جهان می­باشد. مناسب­ترین روش برای تعیین شدت خطر بیابانزایی، استفاده از مدل­های تجربی است. جهت ارزیابی بیابان­زایی تحقیقات مختلفی در داخل و خارج کشور صورت گرفته که منجر به ارائه مدل­های منطقه­ای فراوانی شده است از آن جمله می­توان به مدل­های ESAs و IMDPA –که یکی از جدیدترین مدل­های بیابان­زایی­اند- اشاره کرد. در حوزه آبخیز جازموریان، وجود محدودیت‌های طبیعی بهمراه نبود زیرساخت‌های اقتصادی و فرهنگی مناسب، بهره‌برداری بیش از حد از منابع طبیعی را منجر شده و مشکلات ثانویه از قبیل مهاجرت و فقر را تشدید نموده است. مضاف بر این امر، در سالهای اخیر، شاهد خشکیدگی تالاب جازموریان و تشدید علائم بیابانزایی در منطقه هستیم به طوری که منطقه مورد مطالعه یکی از کانون­های ریزگرد در ایران شناسایی شده است. بنابراین هدف از انجام این تحقیق، استفاده از مدل­های خطر بیابانزایی IMDPA و ESAs جهت ارزیابی خطر بیابانزایی می­باشد. روش تحقیق منطقه مورد مطالعه با مختصات َ33 ْ26 تا َ36 ْ29 عرض شمالی و َ16 ْ56 تا  َ26 ْ61 طول شرقی و با مساحت 69374 کیلومتر مربع در استان­های کرمان و سیستان و بلوچستان واقع گردیده است. در این تحقیق با توجه به شرایط حوزه جازموریان، با بررسی‌ها و مطالعات انجام شده از دو مدل ESAs و IMDPA جهت ارزیابی خطر بیابانزایی استفاده شد. جهت ارزیابی خطر با استفاده از مدل IMDPA از 5 معیار استفاده شد. که هر معیار از شاخص­هایی تشکیل شده است که بر اساس تأثیر آن در بیابان‌زایی و با توجه به شرایط منطقه، وزنی بین 1 تا 4 داده شد. در نهایت بر اساس میانگین وزنی شاخص­ها، نقشه هر یک از معیارها بدست آمد. و بر اساس میانگین وزنی نقشه معیارها، نقشه خطر بیابانزایی مدل IMDPA برای حوزه جازموریان تهیه شد. مدل ESAs نیز از روش ریاضی مشابه IMDPA استفاده می­کند.در مدل ESAs از 3 معیار خاک، پوشش گیاهی و اقلیم استفاده شد. دامنه امتیاز شاخص­های مدل 1 تا 2 می­باشد. در نهایت نقشه خطر بیابانزایی با استفاده از دو مدل بدست آمد. ESAI = (SQI *CQI *VQI )0.333رابطه 1       که در آن: ESAI: ارزش کلی بیابانزایی SQI: معیار کیفیت خاک CQI: معیار کیفیت اقلیم VQI: معیار کیفیت پوشش گیاهی                                                                      رابطه 2 که در آن: Q1: ارزش معیار اقلیم                                    Q2: ارزش معیار زمین و ژئومورفولوژی Q3: ارزش معیار زمین و ژئومورفولوژی            Q4: ارزش معیار خاک Q5: ارزش معیار آب و آبیاری نتایج برای ارزیابی خطر بیابانزایی با استفاده از مدل­های بیابانزایی IMDPA و ESAs از رخساره­های ژئومرفولوژی استفاده شد. حوزه جازموریان از دوازده رخساره­ تشکیل شده است که رخساره کوه های مرتفع با 1837679.51 هکتار (34/26 درصد) بیشترین سطح حوزه جازموریان را به خود اختصاص داد. مدلهای بیابانزایی در هر یک از رخساره­های ژئومرفولوژی ارزش­دهی شدند و در نهایت کلاس خطر بیابانزایی برای هر یک از رخساره­ها بدست آمد. نتایج بررسی نقشه خطر بیابانزایی با مدل IMDPA نشان داد حوزه جازموریان از سه کلاس I، II و III بیابانزایی تشکیل شده است که کلاس کم با 22/52 درصد از سطح منطقه بیشترین مساحت را به خود اختصاص داده است. 46/19 درصد از منطقه نیز در کلاس بیابانزایی شدید قرار دارد. بر اساس مدل ESAs حوزه جازموریان به چهار کلاس (بی­اثر، بالقوه، شکننده و بحرانی) و هفت زیرکلاس (N، P، F1، F2، F3، C1، C2) تقسیم شد. از بین کلاس­های مذکور زیر کلاس شکننده متوسط (F2) با 68/29 درصد از سطح منطقه بیشترین سطح منطقه را به خود اختصاص داد. بحث و نتیجه گیری نتایج این تحقیق نشان داد که با استفاده از مدل IMDPA بیشترین سطح منطقه مورد مطالعه (22/52 درصد) در کلاس خطر کم (I) قرار دارد که متأثر از مساحت قابل توجه مناطق کوهستانی در حوزه جازموریان است. مدل ESAs نیز حوزه را به چهار کلاس خطر بیابانزایی تقسیم کرد که کلاس شکننده بیشترین مساحت را به خود اختصاص داده است. معیارهای خاک و پوشش گیاهی در هر دو مدل IMDPA و ESAs مؤثرترین عوامل در بیابانزایی منطقه جازموریان به شمار می­روند. واحدهای کاری دشت­های سیلابی به دلیل بافت سنگین و رسی و زهکشی نامناسب با بیشترین میزان ESAI (53/1= ESAI) به عنوان بحرانی­ترین بخش منطقه شناسایی شد که نیازمند توجه بیشتری است. واحد کاری تپه‌های ماسه­ای روان با ارزش 52/1 نیز به دلیل عمق خاک و فقدان پوشش گیاهی در مقام بعدی قرار دارد و نیازمند تمهیدات مدیریتی در این زمینه می­باشد.  نتایج و بررسی­های حاصل از دو مدل نشان­دهنده کاراتر بودن مدل ESAs در حوزه جازموریان در مقابل مدل IMDPA می­باشد. در نهایت پیشنهاد می­گردد با استفاده از مدل ESAs برنامه­های مدیریتی مناسب جهت مهار بیابانزایی پیشنهاد گردد.
کلیدواژه‌های فارسی مقاله مدل IMDPA، مدل ESAs، حوزه جازموریان، وضعیت بیابان زایی
عنوان انگلیسی Assessment of Jazmourian watershed Desertification Hazard Using ESAs and IMDPA Models
چکیده انگلیسی مقاله   Introduction Desertification, the process of land degradation in dry areas, is one of the most complex environmental and socio-economical threatening events. Global desertification has serious implications for biodiversity, environmental safety, poverty eradication, socioeconomic stability and sustainable development around the world. The most suitable method for determining the severity of the hazard of desertification is the use of empirical models. To evaluate desertification, various studies have been carried out both inside and outside the country, which has led to the provision of many regional models, including ESAs and IMDPA models. In Jazmurian basin, the presence of natural constraints along with the lack of suitable economic and cultural infrastructures has led to excessive utilization of natural resources and has exacerbated secondary problems such as migration and poverty. In addition, in recent years, the Jazmurian wetland has been wrecked and the desertification signs are intensifying in the region, so that the studied area has been identified as one of the centers of refuge in Iran. Therefore, the purpose of this study is to use IMDPA and ESAs desertification hazard models to assess the hazard of desertification.   Research Methodology The studied area is located in Kerman and Sistan and Baluchestan provinces with coordinates 33 26 to 36 29 north latitudes and 16 56 to 26 61 east and 69374 square kilometers. In this study, according to Jazmourian province conditions, studies of two ESAs and IMDPA models were used to assess the hazard of desertification. Five criteria were used to assess the hazard using the IMDPA model. Each criterion consists of indicators that according to its effect on desertification and according to the region conditions, weighted from 1 to 4. Finally, based on the average of the indicators, a map of each criterion was obtained. Based on the weighted average of the criteria map, the IMDPA model for the desertification hazard map was prepared for Jazmourian. The ESAs model also uses a mathematical method similar to that of IMDPA. In the ESA model, three soil criteria, vegetation and climate were used. The range of scores for model indicators is 1 to 2. Finally, desertification hazard maps were obtained using two models. ESAI = (SQI *CQI *VQI )0.333                                                                   eq.1       SQI:  Soil Quality Index CQI: Climate Quality Index VQI : Vegetation Quality Index               eq.2 Here Q1 is indicative of water and climate components, Q2 the geology and geo-morphology, Q3 the ground cover and geo-morphology and Q4 the societal aspect.  Results Geomorphic facies were used to assess the hazard of desertification using IMDPA and ESAs desertification models. The Jazmourian area consists of twelve facies; the upper facies of the highest mountains with the highest 1837679.51 hectares (26.3%) were Jazmourian. Desertification models were evaluated in each of the geomorphic facies and finally the desertification hazard class was obtained for each facies. The results of the study of the hazard map of desertification with the IMDPA model showed that Jazmourian province consists of three classes I, II and III of desertification, with the lowest class with 52.22% of the area's area has the highest area. 19.46 percent of the area is in severe desertification. Based on the ESA model, the Jazmourian area was divided into four classes (No effect, potential, fragile and critical) and seven subclasses (N, P, F1, F2, F3, C1, C2). Among the classes, the sub-class F2 (29.68%) of the region had the highest surface area. Discussion and conclusion The results of this study showed that, based on the IMDPA model, the majority of the study area (52/22 percent) is at low risk class (I). The ESAs model also divides the area into four classes of desertification risk that the fragile class having the largest area. Soil and vegetation criteria in both IMDPA and ESAs are the most effective factors in desertification of Jazmourian area. Flood plain units have been identified as the most critical part of the region due to heavy clay, clay and drainage, with the highest ESAI (ESAI = 1. 53), which requires more attention. The sand dune workshop with a value of 1.52 is next due to the depth of the soil and the lack of vegetation, and requires management arrangements in this area. The results of the two models show that the ESAs model is efficient in the Jazmourian area versus the IMDPA model.  Finally, it is suggested using ESA model to propose appropriate management plans to control desertification.  
کلیدواژه‌های انگلیسی مقاله
نویسندگان مقاله حمزه احمدی | Hamze Ahmadi
University of Hormozgan
دانشگاه هرمزگان

یحیی اسماعیل پور | Yahya Esmaeilpour
University of Hormozgan
دانشگاه هرمزگان

عباس مرادی | Abbas Moradi
University of Hormozgan
دانشگاه هرمزگان

حمید غلامی | Hamid Gholami
University of Hormozgan
دانشگاه هرمزگان

نشانی اینترنتی http://deej.kashanu.ac.ir/browse.php?a_code=A-10-684-1&slc_lang=fa&sid=1
فایل مقاله فایلی برای مقاله ذخیره نشده است
کد مقاله (doi)
زبان مقاله منتشر شده fa
موضوعات مقاله منتشر شده ارزیابی بیابان
نوع مقاله منتشر شده پژوهشی
برگشت به: صفحه اول پایگاه   |   نسخه مرتبط   |   نشریه مرتبط   |   فهرست نشریات